هەر لەم دواییانەدا زۆر کەس لە ئەوروپا دەیانویست ڕزگاریان بێت لەو بۆمبە ئەتۆمیانەی ئەمریکا کە لە ئەوروپا جێگیر بوون. کاتێک ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا پێشنیاری کرد کە چەکی ئەتۆمی خۆی دەتوانێت هەموو کیشوەرەکە بپارێزێت، بە بێدەنگی پێشوازی لێکرا. ئێستا هەموو شتێک جیاوازە: لەناکاو تەنانەت باس لە “بۆمبێکی ئەوروپی” دەکرێت.

دوای کۆتایی هاتنی شەڕی سارد داوای داماڵینی چەکی ئەتۆمی کرا. هەروەها پرسیارێک هاتە ئاراوە کە ئایا ئەوروپا هێشتا پێویستی بەو چەکی ئەتۆمی تاکتیکییە هەیە کە لە چەند وڵاتێکدا هەڵگیراون، وەک ئەڵمانیا و ئیتاڵیا؟ مەبەست لێی ڕێگریکردنە لە هێرشکردنە سەر وڵاتانی ئەوروپای ئەندام لە  ناتۆ لە لایەن ڕووسیاوە.

فرانک واڵتەر شتاینمایەر، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا تا ساڵی 2017 وتی: تا ئەو شوێنەی پەیوەندی بە هەڵگرتنی چەکی ئەتۆمی ئەمریکاوە هەیە لەسەر خاکی ئەڵمانیا، ئێمە لەو بارەیەوە لەگەڵ ئەمریکییەکان قسە دەکەین.

پاشان سەرسوڕمان و ڕەتکردنەوە هەبوو کاتێک ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا پێشنیاری کرد کە بە "هێزی فراپی" ئەتۆمی خۆی یارمەتی پاراستنی هاوپەیمانە ئەوروپییەکان بدات.

ڕێگری ئەتۆمی لە ئەوروپا ئێستا دەنگەکەی تەواو جیاوازە دۆناڵد توسک سەرۆک وەزیرانی پۆڵەندا دەیەوێت دەستبەجێ گفتوگۆی ئەتۆمی لەگەڵ فەرەنسا دەستپێبکات. تەنانەت بیر لە چەکی ئەتۆمی پۆڵەندی خۆی دەکاتەوە. هەروەها سەرۆکی لیتوانیا گیتاناس ناوسێدا دەیەوێت چەترێکی ئەتۆمی هاوبەشی ئەوروپا دروست بکات. هەروەها فریدریش مێرتز، ڕاوێژکاری داهاتووی ئەڵمانیا کراوەیە بۆ ئەوروپیکردنی چەکی ئەتۆمی فەرەنسا و بەریتانیا.

ئەوەی پێشتر بیری لێنەدەکرایەوە، ئێستا بە جددی باسی لێوە دەکرێت – لە سیاسەتدا، لە ناوەندەکانی بیرکردنەوەدا، لە نێوان پسپۆڕانی ستراتیژی و ژەنەڕاڵەکاندا. لە هەندێک وڵاتدا ڕای گشتی لە گۆڕاندایە. بەپێی ڕاپرسییەکانی ئەم دواییە، بۆ نموونە لە فەرەنسا و پۆڵەندا، لەسەدا 50 بۆ 60 لەگەڵ ڕێگری ئەتۆمی ئەوروپیدان.


دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا هێشتا هەڕەشەی داخستنی چەتری ئەتۆمی ئەمریکا بۆ ئەوروپا ناکات
 وەزیری بەرگرییەکەی، پیت هێگسێت، بە ناتۆی ڕاگەیاندووە، ئەوروپییەکان دەبێت بە تەنیا بە شێوەیەکی ئاسایی بەرگری لە خۆیان بکەن. بەڵام بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ وتی کە ئەمریکا هێشتا هەست بە بەرپرسیارێتی دەکات لە ڕێگریکردنی ئەتۆمی. بەڵام ئایا ئەوەی ئەمڕۆ دەوترێت سبەینێش ئیدارەی ترەمپ دەگرێتەوە؟


ئەمریکا لە مشتومڕی ئەتۆمی سەری سوڕماوە
بە هەندێک سەرسوڕمانەوە خەڵکی ئەمریکا تێبینی ئەوە دەکەن کە ئەوروپییەکان چەندە زیندوو مشتومڕ لەسەر چەکی ئەتۆمی دەکەن، وەک لە پانێڵێکی دامەزراوەی بیرکردنەوەی ستراتیژی ئەمریکای CSISدا دەرکەوت. هیزەر ویلیامز لە CSIS دەڵێت: "بە پێچەوانەی ترەمپ و گەلەکەی، ئەوروپییەکان بە توندی لەوە دڵنیان کە ڕووسیا وەک هەڕەشەیەک دەمێنێتەوە".

بەڵام جبەخانەی سەرە ئەتۆمییەکەی ڕووسیا کە پێنج هەزار و 500 سەری ئەتۆمییە، دە هێندە زیاترە لە جبەخانەی فەرەنسا و بەریتانیا بەیەکەوە. جگە لەوەش، چەکی ئەتۆمی بەریتانیا کە بنکەکانی ژێردەریایین، پەیوەندییەکی نزیکیان بە بەرنامەی ئەتۆمی ئەمریکاوە هەیە و هەر بۆیە بەزەحمەت دەتوانرێت بە پێچەوانەی ویستی واشنتۆن بەکاربهێنرێت. لە بەرامبەردا "فۆرس دی فراپ"ی فەرەنسا، سەربەخۆ لە ئەمریکا دیزاین کراوە و نەک تەنها ژێردەریایی بەڵکو فڕۆکەی شەڕکەری توانای ئەتۆمی لەخۆدەگرێت.
جارێکی دیکە ڕێگری ئەتۆمی پرسێکە و نەک تەنها لە ئەوروپا. زۆرترین نادڵنیایی سەبارەت بە پشتیوانی سەربازی ئەمریکا، مشتومڕی هاوشێوە لە ژاپۆن، کۆریای باشوور، تایوان، سعودیە و تورکیا دەستپێدەکات.

ترەمپ بە سیاسەتە تێکدەرەکانی، کۆدەنگی نەریتی نێوان زلهێزە ئەتۆمییەکانیش دەشێوێنێت کە نابێت جگە لە خۆیان تەحەمول بە هیچ دەوڵەتێکی دیکە بکەن کە چەکی ئەتۆمییان هەبێت. ئێستا پێویستە بەم زووانە زیاتریان هەبێت. لە هەر حاڵەتێکی تاکەکەسیدا، ڕەنگە مرۆڤ هەست بە ئاسایشی زیاتر بکات لە ئەنجامدا. بەڵام جیهان خەریکە مەترسیدارتر دەبێت.