حەیدەر مەنتك


قادرخەبات لە ساڵی(1955) لە تەمەنی(18)ساڵیدا بۆتە ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان و لە ساڵی(1956) لەكاری رێكخراوەیی گوازراوەتەوە بۆ سنووری قەڵادزێ و دواتریش بۆ رانیە، ئەوكاتە "بەدرەدین عەلی" قایمقامی رانیە بووە، خەڵكی موسڵ و مرۆڤێكی خراپ و ستەمكاربووە لەگەڵ خەڵكی دەڤەری رانیە. بۆیە رێكخستنەكانی پارتی بڕیاری سزادانی دەدەن و ئەو ئەركەش بە قادر خەبات دەسپێرن. ئەویش هێرش دەكاتەسەر قایمقام و بەچەقۆ برینداری دەكات، دوای ئەوە، لەپێناو سەلامەتی گیانی قادر خەبات رێكخستن بڕیاری گواستنەوەی بۆ رواندوز دەدات و لەوێ لە"شانەی برایم حەمەلاو" درێژە بەخەباتی رێكخستن دەدات.
لە ساڵی(1961) دەگوازرێتەوە بۆ باڵەكایەتی و دەكرێتە سەرپەرشتیاری رێكخراوی"سەرشێخانی" پارتی دیموكراتی كوردستان كە هەرخۆی بەهاوكاری بەرپرسانی ئەوكاتەی پارتی لە سنوورەكە بەتایبەت"مەلا تەهای شێخ وەتمان" و مامۆستا "زرار رواندوزی" دادەمەزرێنێت.
لە ئەیلولی ساڵی(1961) دەبێتە پێشمەرگەی سەرەتایی شۆڕش و خەمخۆرانە هانی خەڵكی بناری قەندیل و دەڤەری باڵەكایەتی و ناوچەكانی دەوروبەری دەدات بەشداریی شۆڕش بكەن. بەهۆی پشوودرێژیی و بەردەوامی لە خەبات و تێكۆشاندا، هەڤاڵان"مام جەلال" و"عومەردەبابە" بەشێك لە سەركردایەتی و كادیر و هاوسەنگەرانی تری شۆڕشی ئەیلول ناسناوی "خەبات"ی پێدەبەخشرێت.
لە ساڵی(1972)دا، دوای پەیوەندیكردنی هەڤاڵانی كۆمەڵە لەوانە شەهید"مامۆستا جەعفەر عه‌بدولواحید و شەهید جەمیل رەنجبەر" لە گوندی وەسانی دۆڵی باڵەییان دەبێت بە ئەندامی"كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان" و سەرپەرشتیاریی بەشێك لەڕێكخستنەكانی كۆمەڵە لە سنوورەكە.
ساڵی(1975) لە شكستی شۆڕشی ئەیلولدا لەگەڵ پۆلێك لە هاوسەنگەرانی بڕیاری سەركردایەتی شۆڕش رەتدەكەنەوە چەكدابنێن، بۆیە نە تەسلیم بەعێراق دەبێتەوەو نەدەشچێتە ئێران، لەگەڵ خێزانی و منداڵەكانی لە قەندیل دەمێننەوە و چەندین پارچە چەك و كەلوپەل دەشارێتەوە.
بەهۆی مانەوەی لە قەندیل و خۆڕاگریی و درێژه‌دان بە خەبات نازناوی یەكەمین پێشمەرگەی گرێدەری دوو شۆڕش و پێشمەرگەی دانەبڕاو و یەكەمین پێشمەرگەی شۆڕشی نوێ و هەڵۆكەی قەندیلی لەلایه‌ن كادیرو جەماوەرو شەهیدی سەركردە كاك "ئارام شاسوار"ه‌وە پێدەبەخشرێت.
سەركردایەتی(ی.ن.ك) پەیوەندی بە قادر خەباتەوە دەكات بۆ سەرهەڵدانەوەی شۆڕشی نوێ، ئەویش لە(14/4/1976) لە بناری قەندیل و دەڤەری باڵەكایەتی یەكەمین بارەگای مەفرەزەی شۆڕشی نوێ دروستدەكات و چەندین پێشمەرگە و رێكخستنەكان پەیوەندی پێوە دەكەن، رژێمی بەعس لەڕێگای چەندین كەسایەتی و كوێخا و مەلای ناوچەكە بەتایبەت دۆڵی باڵەیان هەوڵی كۆتاییهێنان بەجموجۆڵەكانی قادر خەبات و هاوسەنگەرانی دەدەن، بەڵام ئەو سوور دەبێت لەسەر درێژەدان بە خەبات، هەرلەوماوەیەدا نامەیەكی شەهیدی سەركردە شەهید"ئارام"ی بەدەستدەگات كە دەستخۆشی لێدەكات، لە نامەكەدا قادر خەبات بەهەڵۆكەی قەندیل و كوڕی رۆژی رەش ناودەبات و لە كۆتایی نامەكەشدا دڵنیای سەركەوتنی رادەگەێنێت و دەنووسێت:
"تاكو كورد شێرەكوڕانی وەك ئێوەی هەبێت قەندیل بێ هەڵۆ و شێرەكوڕ نابێت.."
لە(13/7/1976)دا، پێشوازی لە كاك عومەر دەبابە و شەهید دكتۆر خالید و قادر عه‌زیز و سه‌عدی گچكە و سەید كاكە و چەندین هەڤاڵیتر دەكات لە قەندیل. كە ئەوكات ناوبراو خۆی و ماڵ و منداڵی و(46) پێشمەرگە لە قەندیل بوون. هاتنی ئەوان لەكاتێكدا بووە كە پێشتر بڕیار وابوو كە ئەوان و شەهید ئارام بەشێكیتری سەركردایەتی شۆڕشی نوێ زووتر بگەنە لای قادر خەبات و هاوسەنگەرانی لە قەندیل.
هەرلەوساڵەدا قادر خەبات سەركردایەتی یەكەمین هێزی باڵەكایەتی و بناری قەندیل و دەڤەرەكە بەگشتی دەكات بۆ بادینان كە ژمارەیان(108) كەس بووە لە رێگای بادینان سێ بۆسەی دوژمن بە سەركردایەتی"ناجی سەبری" تێكدەشكێنن ئەوەش لەوكاتەدا سەركەوتنێكی گەورە دەبێت، كاك نەوشیروان ئەو سەركەوتنە وەك رووداوێكی گرنگی مێژوویی ناو دەبات.
قادر خەبات لە سەرەتای شۆڕش و لەڕێكەوتی(18/10/1976)و (11/11/1976) سەرپەرشتی دوو داستانی گەورە دەكات كە بەداستانی ئۆمەراوا و داستانی بایناوان ناسراون، هەر وەها سەرپەرشتی بەشێكی داستانی شێخ ناسرو وەلزێ دەكات. سەركردایەتی(ه.پ) دەكات بۆ پاراستنی ناوچەكانی دۆڵی باڵەییان و ناودەشت و بناری قەندیل بەگشتی كە بەسنووری شۆڕش ناسراوبوون.
هەرلەساڵی(1977)دا، سەركردایەتی گەورەترین شەڕی دژ بەڕژێمی بەعس دەكات كە بەشەڕی"كەلەكی باڵەییان" ناسراوە كە تێیدا بۆ یەكەمینجار لە مێژووی شۆڕشی ئەیلول و شۆڕشی نوێدا بەبەرد خلۆركردنەوە رووبەڕووی ژمارەیەكی زۆری سوپای رژێم ببنەوەو لەو شەڕەدا گەورەترین زیان بەر دوژمن كەوتووە.
لە ساڵی(1978)دا، بۆ جاری پێنجەم سەركردایەتی هێزی پێشمەرگە دەكات لە قەندیلەوە بۆ بادینان بەمەبەستی هێنانی چەك و گواستنەوەی سەركردایەتی لە بادینانەوه‌ بۆ قەندیل و گەڕانەوەی مام جه‌لال و كاك نەوشیروان. قادر خەبات لە ساڵی(1978)دا، بەبڕیاری سەركردایەتی شۆڕش و شەهیدی سەركردە عەلی عەسكەری، فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، قادر خه‌بات دەكرێتە جێگری هەرێمی(7)ی باڵەك كە ئەو بڕیارە وەك زۆربەی نامەكانی تر لە ئەرشیفی قادرخەباتدا بە واژۆی شەهید عەلی عەسكەری پارێزراوە. هەر لەوساڵەدا قادر خەبات لەكاتی ئابڵۆقەدانی سەختی رژێمی بەغداد و تاران بۆ سەر قەندیل بەمەبەستی لەناوبردنی مام جه‌لال و كاك نەوشیروان و سەركردایەتی شۆڕشی نوێ بەگشتی و هێزی پێشمەرگە لە قەندیل. قادر خەبات وێڕای هەموو گوشار و ئاستەنگییەكان توانی لە ماوەیەكی كورتدا هەڤاڵ مام جه‌لال و تەواوی هێزەكەی شۆڕش لە قەندیل لەبرسێتی رزگار بكات، ئەم چالاكییەی قادر خەبات لەزۆر پەڕتووكی مێژوویی و وتاری هەڤاڵ مام جه‌لال و كاك نەوشیروان باسكراوە.
لە ساڵی(1981) دەبێت بەلێپرسراوی هەرێمی(7)ی باڵەك، دوای هەڵوەشاندنەوەی هەرێمەكان دەكرێتە لێپرسراوی تیپی(74)ی باڵەك. دوای ئەوەش دەبێتە لێپرسراوی تیپی(91)ی سەفین و دوابەدوای ئەویش (78)ی كارۆخ و(99)ی بیتوێن.
دوای سەركەوتنی لە ئەركەكانی پێشوویدا دەبێتە ئەندامی مەكتەبی عەسكەری و سەرپەرشتیاری تیپەكانی (74)ی باڵەك و(56)ی گەڵاڵەو(61)ی كۆڕه‌ش و(44)ی چەكوش و(78)ی كارۆخ و(37)ی شارباژێڕ و هەروەها لێپرسراوی عەسكەری سەرسنوور، لە مێژووی شۆڕشی ئەیلول و نوێدا قادرخەبات بە یەكێك لەوانە دەژمێردرێت كە هەرگیز رێگای بەكوشتنی دیل و ئازاردانی خەڵكی و پێشێلكردنی مافی مرۆڤ نەداوە، هەر بۆ ئەو مەبەستەش لە سەرەتای شۆڕشی نوێدا قادر خەبات نامەیەك ئاراستەی مام جەلال و سەركردایەتی شۆڕشدەكات كە بڕیارێك بۆ پاراستنی مافی مرۆڤ ئاراستەی هەموو مەڵبەندو هەرێمەكان و هێزی پێشمەرگە كوردستان بكرێت و پێشنیازەكەی دەكرێت بە بڕیار كە دەقی نامەكان لە ئەرشیفی قادرخەبات پارێزراوە.
قادر خەبات سەرپەرشتیاری بەشێكی شەڕی هەڵەبجە دەكات و رۆڵی كاریگەری دەبێت لە دەربازكردنی خەڵكەكەی لە ده‌ست كیمیاباران كردن له‌ ساڵی(1988)دا، خۆشی بەچەكی كیمیایی بریندار دەبێت كە تادوا ساتەكانی تەمەنی بەدەست كەم خوێنی و تەنگەنەفەسییه‌وه‌ ده‌یناڵاند.
لەژیانی پێشمەرگایەتی و بەرپرسیارێتیدا سەرپەرشتی دەیان داستانی كەم وێنەی كردووە لەوانە، داستانی بایناوان لەڕێككەوتی(18/11/1976) كە دەكەوێـتە دەرگای دۆڵی باڵەییان كە رژێمیان ناچار بەگفتوگۆ كردووە بۆ دەربازكردنی هێزە گەمارۆدراوەكەی رژێم كە كوژراو و برینداری زۆریان لەشەڕەكەدا هەبووە. هەروەها داستانی دیلمان كە بە سەركەوتنێكی گەورە بۆ هێزی پێشمەرگە كۆتایی دێت و هەر بۆ ئەو مەبەستەش دوو رۆژ دوای داستانەكە لە(25/7/1980) لەلایه‌ن كاك نەوشیروانەوه‌ نامەیەك بەمەبەستی دەستخۆشیكردن لە قادرخەبات و هێزی پێشمەرگەی هەرێمی(7)ی باڵەك ئاراسته‌ی قادرخەبات دەكرێت كە دەقی نامەكە لە ئەرشیفی هەڵۆكەی قەندیلدا پارێزراوە.
سەرپەرشتی دەیان شەڕی دیكەی كردووە و زیاتر لە(10)جار بریندار بووە، لەڕاپەڕینی ساڵی(1991) رۆڵی دیار و بەرچاوی هەبووە و سەرپەرشتی بەشێك لەڕزگاركردنی شاری هەولێر دەكات و رۆڵێكی كارای هەبووە لەڕزگاركردنی شاری كەركوكدا كە هەر لەڕاپەڕیندا بەسەختی برینداربووە. دواتر دەكرێتە لێپرسراوی هێزی (12)ی باڵەك و دواپلەی ئەندامی فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە بووە.
بەشداری هەموو كۆنگرە و كۆنفرانسەكانی(یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان)ی كردووە لەوانە كۆنفرانسەكانی ساڵی(1981/1982/1984) كۆنگرەكانی(1992/2001/2010) جێگای ئاماژەپێدانە قادر خەبات لە ساڵی (1969) لەگەڵ"ئایشە عه‌بدوڵڵا ئەحمه‌د"دا، ژیانی هاوسەرگیریی پێكهێناوە كە ئایشە عه‌بدوڵڵا لە هەموو رۆژگارە سەخت و دژوارەكان هاوشانی قادر خەبات بووە و رۆڵی بەرچاوی هەبووە لە خزمەتكردنی پێشمەرگەی كوردستان و سەركەوتنی شۆڕشدا. قادرخەبات خەڵات و رێزلێنانی بۆكراوەو میدالی مەفرەزە سەرەتاییەكانیشی لەلایه‌ن مام جەلالەوە پێ بەخشراوە.
لە درامای گەردەلول و فیلمی دۆكیۆمێنتی قادرخەبات هەڵۆكەی قەندیل لە گەلی كوردستان و چەند بەرنامەو دۆكیۆمێنتاری تریش لەسەر ژیانی قادرخەبات ئامادەو پێشكەشكراون لەگەڵ(4) پێشانگای تایبەت بە ئەرشیفی قادرخەبات و چاپكردنی چەند پەڕتوك لەسەر ژیان و خەباتی ئەو فەرماندەیە.
بەداخەوە لە(30ی ئەیلول 2013)دا، لە تەمەنی(76) ساڵیدا، گەیشتە كاروانی نەمران و لە مەراسیمێكی گەورە و فراواندا لەگردی سەلیم بەگ لە شاری سلێمانی بەخاك سپێردرا.
ناوی تەواو: قادر حەمەد مینە ئەحمەد شێخە، ناسراو بە قادر خەبات.
ـ ساڵی لە دایكبوون: 1/7/1937.
ـ شوێنی لە دایكبوون: گوندی خەزێنە، دۆڵی باڵەییان، ناحیەی قەسرێ، قەزای چۆمان، پارێزگای هەولێر.
ـ عەشیرەت: باڵەك.
ـ ئاستی خوێندن: تەنها خوێندەوار بووە.
ـ باری خێزاندار: خێزاندار.
ـ ناوی هاوسەری شەهید: ئایشە عەبدوڵڵا ئەحمەد.
ـ ناوی منداڵەكانی شەهید: سیاوش، سیامه‌ند، چنور، ئارام، شەمول، بێژان، قەندیل، ژاڵە، كارزان.
ـ یەكێ لە ویستگە گرنگەكانی قادر خەبات پەیوەندی كردنیەتی بە كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستانەوه‌ لە ساڵی(1972).
ـ ساڵی پەیوەندی بەهێزی پێشمەرگە لە شۆڕشی نوێی گەلەكەمان: دەستپێكی شۆڕش لە ساڵی(1976).
ـ ئۆرگان: كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان.
ـ لە ژیانی پێشمەرگایەتی(10) جار بریندار بووە.
ـ لە زۆربەی داستان و نەبەردی و چالاكییەكانی یەكەم مەفرەزە سەرەتاییەكان تا دوای ئەنفالەكان بەشداری كاریگەری هەبووە. بەتایبەتی لە سنوورەكانی باڵەكایەتی سەفین، دۆڵی خەلەكان، دۆڵی جافایەتی، قەندیل، مەنگورایەتی، بیتوێن، پشدەر. لەوانە: داستانی ماویلیان- بناری قەڵاتووكان- داستانی گەڵاڵە- ئیشكۆڕی خۆشناوەتی- داستانی گڵەزەردە- داستانی باڵەییان- داستانی رەزگە و مارەدوو- داستانی پڵینگان-داستانی ئالان و هەرزن- داستانی كەلەكی باڵەییان-داستانی دۆڵی خانەقا- داستانی رەبایەكانی ریزەنۆك و سەری باڵەكی و پشتی دەرگەڵەی- داستانی زینی ئۆمەراوای- داستانی وەرتێ و كەڵێتە- داستانی حافیز- داستانی دیلمان- داستانی بالیسان- داستانی چۆمان- داستانی مامە رووت- داستانی وەلز ونیسێیان- داستانی دارەبەن- داستانی كولاوی دێوانان و گوندی بێ كۆدیان و چەندین داستان و رووبەڕووبوونەوەی تر..
ئەوە جگە لە بەشداریكردن لە شەڕی(7) مانگەی رۆژهەڵاتی كوردستان و سەرپەرشتیكردنی بەشێك لە شەڕه‌كانی رۆژهەڵات.
- بەهۆی نەخۆشییەوە لە ئێوارەی(٣٠/٩/٢٠١٣) لە تەمەنی(76) ساڵیدا و لە شاری سلێمانی ماڵئاوایی لە ژیان کرد.