میهران عەبدوڵڵا محەمەد
پێشەکی
کۆمەڵگەی کوردی لە گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، لە ژێر کاریگەری کۆمەڵیک دامودەزگای تایبەتی کۆمەڵایەتی و کەلتووری دایە. بەشێک لەو کاریگەرییانە خۆیان لە رۆڵی شیخ و دەرەبەگدا دەبیننەوە. رۆڵی دەربەگایەتی تاکو ئێستا بەردەوامە و خاوەن پێگەی تایبەت بە خۆیەتی. ئەم توێژە لە کۆمەڵگەی کوردی و بگرە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سەنگ و قورسایی خۆی هەیە. دەرەبەگایەتی لە کۆمەڵگەی کوردیدا، بە جیاوازییەکی زۆرەوە، بەراورد دەکرێت بە شێوازی ئەرستۆکراسی. ئەرستۆکراسیش یەکێکە لە کۆنترین و ناسراوترین شێوازەکانی حکومەت و خاوەن پێگەی سیاسییە و لە رێکخستنی کۆمەڵدا رۆڵی گێڕاوە. هەروەها بە درێژایی مێژوو لە زۆرێک لە کۆمەڵگەکاندا هەبووە.
دەرەبەگایەتی وەک جۆرێک لە دامودەزگای نەریتی، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوردستاندا هەڵگری کۆمەڵێک تایبەتمەندی پۆزەتیڤ و نێگەتیڤن. ئەگەرچی گازندە و ڕەخنە زۆر لەم چەشنە خۆڕێکخستنە خۆماڵییە دەگیرێت. هەروەها پڕە لە ڕووداو و و پیلانی ناسۆر و تاڵی خۆخۆری و کوردخۆری کە ڕەگ و ڕیشەیەکی قووڵی هەزاران ساڵەی هەیە. بەڵام ڕاستییەکیتریشی ئەوەیە، هەبوونی کۆمەڵێک دامودەزگای خۆماڵی وەک خێڵ و عەشیرەت و هەندێ لە دەرەبەگەکانی کۆمەڵگەی کوردی، لە دۆخی نەبوونی دەوڵەت و دامەزراوەیەکی حکومەتیدا لە کوردستان، بوونە هۆی پاراستن و مانەوەی کورد.
ئەرستۆکراتی چییە؟
ئەرستۆکراتی ئەم دەستەواژەیە لە وشەی یۆنانی aristokratia وەرگیراوە، بە واتای "حوکمڕانی باشترینەکان" یان "حکومەتی نوخبە" دێت. واتە ئەو کەسانەی کە بە هۆی باشی ئەخلاقی و فیکرییەوە شایستەی حوکمڕانی کۆمەڵگەن. ڕەنگە دەستەواژەی ئەرستۆکراسی نەک تەنها بۆ چینێکی دەسەڵاتداری حکومی بەڵکو بۆ باڵاترین چینی کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگەیەکی دیاریکراودا بەکاربهێنرێت. ئەندامانی ئەرستۆکراسی کە خاوەنی نازناوی فەخری وەک دوک، دوچێس، بارۆن یان بارۆنێسن، هەم دەسەڵاتی سیاسی و هەم شکۆمەندی کۆمەڵایەتی و ئابوورییان هەیە و بە گشتی ئاماژەیە بۆ حکومەتێک کە دەسەڵات لە دەستی کۆمەڵێکی بچووکی کەسانی دیاردایە لە ڕووی کۆمەڵایەتی، ئابووری یان خێزانییەوە.
مێژوو
ئەم چەمکە بۆ یەکەمجار لەلایەن ئەرستۆ تالیس، فەیلەسووفی یۆنانییەوە ڕوون کراوەتەوە. پاشان ئەرستۆکراسی لە ئەوروپادا بووە فۆڕمێکی باڵادەستیی حکومەت. ئەرستۆکراسی وەک سیستەمێکی حکومی ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە مێژوودا هەیە لە کۆمەڵگە کۆنەکانی وەک یۆنان و ڕۆمادا. ئەرستۆکراسی وەک فۆرمێکی ڕەوای حکومەت ناسێندرا و پەرەیپێدرا. لە یۆنانی کۆندا ئەم سیستەمە حوکمڕانییە لە شارەکانی وەک ئەسینا و سپارتا هەبوو، کە چینە دەسەڵاتدارەکان لە نوخبەی کۆمەڵایەتی و ئابووری و سەربازی پێکهاتبوون. لە ڕۆمای کۆنیشدا، ئەنجومەنی پیرانی ڕۆمانی نموونەی ئەرستۆکراسی بوو کە دەسەڵات لە دەستی باوکسالارەکاندا بوو، یان ئەندامانی بنەماڵە دیار و کۆنەکان.
شۆڕشی فەرەنسی ساڵی ١٧٨٩ دەبێ بە سەرەتای کۆتایی هاتنی گەورەترین ئەرستۆکراسی جیهان هەژمار بکرێت. لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا، هێشتا ئەرستۆکراسی کۆنترۆڵێکی سیاسی ناجێگیری لە بەریتانیا، ئەڵمانیا، نەمسا و ڕووسیادا پاراست. بەڵام تاکو ساڵی ١٩٢٠ ئەم کۆنتڕۆڵە تا ڕادەیەکی زۆر لە ئەنجامی جەنگی جیهانی یەکەمدا لەدەستچوو.
زۆرجار دەرەبەگەکان پێگەی خۆیان بە لە ڕێگەی ڕەچەڵەکی خێزانییەوە بە میرات وەردەگرن. ئەم کردارە ڕەنگدانەوەی ئەو باوەڕە کۆنە بێ بنەمایەیە، کە ئەندامانی هەندێک خێزان لە ڕووی بۆماوەییەوە باشتر گونجاون بۆ حوکمڕانی لە چاو هەندێکی تر. ڕەنگە دەرەبەگەکان بە تایبەتی لە ئەرستۆکراسی دەسەڵاتداریەتیدا بە پشتبەستن بە عەقڵی باڵا و توانای سەرکردایەتی سەلمێنراون یان هەڵبژێردراون. هەروەها ڕەنگە دەرەبەگەکان بۆ بەرژەوەندی خۆیان هەڵبژێردرێن – پێدانی پۆستی باڵا لەلایەن پاشاکانەوە بەو کەسانەی کە باشترین خزمەتگوزارییان پێشکەش کردووە. لە کۆتاییدا، پێگە لە ئەرستۆکراسیدا ڕەنگە تەنیا لەسەر بنەمای سامانی کەسی یان بۆماوەیی بەدەست هێنرا بێت. لە ئەرستۆکراسییەکی بنچینەیی سەروەت و ساماندا، ئەندامانی چینە هەژارەکان چانسی گەیشتن بە دەسەڵاتی سیاسییان نییە، هەرچەندە زیرەک یان لێهاتووش بن.
لە سەردەمی نوێدا، ئەندامێتی لە چینی دەسەڵاتداری ئەرستۆکراتیدا ڕەنگە لەسەر بنەمای بۆماوەیی، سامان، پێگەی سەربازی یان ئایینی، پەروەردە، یان تێکەڵەیەک لە تایبەتمەندی هاوشێوە بێت. لە هیچ کام لەم دوو حاڵەتەدا ڕێگە بە خەڵکی ئاسایی نادرێت بەشداری لە ئەرستۆکراسیدا بکەن.
تایبەتمەندیەکانی ئەرستۆکراسی
ئەرستۆکراسی هەندێک تایبەتمەندی هەیە کە لە سیستەمەکانی تری حکومەت جیای دەکاتەوە. هەندێک لەو تایبەتمەندیانە بریتین لە:
چڕبوونەوەی دەسەڵات لە دەستی نوخبەکاندا:
لە ئەرستۆکراسیدا دەسەڵات و بڕیار لە دەستی گروپێکی بچووکی نوخبەدایە. ئەم نوخبانە بەزۆری بە خێزان، سامان، خوێندن، یان هەندێک شایستەیی جیا دەکرێنەوە. ئەم گرووپە نوخبەیە ڕەنگە دەرەبەگەکان، خاوەن زەوییە گەورەکان، فەرماندە سەربازییەکان، یان کەسانی خوێندەواری بەرز لەخۆ بگرێت.
بۆماوەیی و بەردەوامی خێزان:
لە زۆرێک لە سیستەمە ئەرستۆکراتیکەکاندا هێز و دەسەڵات میراتییە. ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەندامانی هەندێک بنەماڵە دەسەڵات لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر بە میرات دەگوازنەوە. ئەم گواستنەوەی بۆماوەییەی دەسەڵات دەتوانێت ببێتە هۆی چەسپاندن و بەردەوامبوونی دەسەڵات لە دەستی هەندێک گروپدا.
ڕۆڵی دیار لە بڕیارەکانی حکومەتدا:
١. نوخبە ئەرستۆکراتییەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە بڕیارەکانی حکومەت و یاسادانان و جێبەجێکردنی سیاسەتدا. ئەم گروپانە بەزۆری لە دامودەزگا گرنگەکانی حکومەت وەک پەرلەمان، ئەنجومەن یان دادگاکاندا ئامادەن و کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر پرۆسەی سیاسی و حکومەت هەیە.
٢.جیاکاری کۆمەڵایەتی و نایەکسانی ئەرستۆکراسی بەزۆری پەیوەستە بە نایەکسانی کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە. چینە دەسەڵاتدارە ئەرستۆکراتەکان سەرچاوە و دەرفەتی زیاتریان هەیە و ژیانێکی باشتر لە چینە هەژارەکانی کۆمەڵگە دەژین. ئەم نایەکسانیانە دەتوانێت ببێتە هۆی بەهێزبوون و سەقامگیرکردنی دەسەڵاتی نوخبەکان و زیادبوونی جیاوازی چینایەتی.
کاریگەریەکانی ئەرستۆکراسی لەسەر کۆمەڵگەکان
ئەرستۆکراسی کاریگەری بەرفراوانی لەسەر کۆمەڵگەکان هەبووە. هەندێک لەو کاریگەریانە بریتین لە:
١. سەقامگیری سیاسی و حکومەت:
ئەرستۆکراسی دەتوانێت بەشداری بکات لە سەقامگیری سیاسی و حکومەتدا، چونکە گواستنەوەی دەسەڵات بۆماوەییە و لە دەستی کۆمەڵێک نوخبەدایە. ئەم سەقامگیرییە دەتوانێت بەشداربێت لە گەشەسەندن و قۆرخکردنی ئابووری و دەسەڵاتی کۆمەڵایەتی، چونکە نوخبە حوکمڕانەکان بەزۆری ئەزموون و لێهاتوویی و دەسەڵاتی پێویستیان هەیە بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری گشتی.
٢. نایەکسانی و جیاکاری کۆمەڵایەتی:
ئەرستۆکراسی دەتوانێت ببێتە هۆی نایەکسانی کۆمەڵایەتی و ئابووری. چینە دەسەڵاتدارەکان ئیمکانات و دەرفەتی زیاتریان هەیە و ئەم نایەکسانیانە دەتوانێ هەڵاواردن و نادادپەروەری لێبکەوێتەوە. ڕەنگە چینی هەژاری کۆمەڵگە بێبەش بن لە بەشداریکردن لە بڕیارەکانی حکومەت و سوودوەرگرتن لە سەرچاوە گشتییەکان.
٣. بەرەوپێشبردنی ڕۆشنبیری و هونەر:
نوخبە ئەرستۆکراتییەکان بەزۆری پاڵپشتی کولتوور و هونەرن. سەرچاوەی دارایی و پاڵپشتی بۆ گەشەپێدانی ڕۆشنبیری و هونەر و زانستەکان دابین دەکەن. ئەم پشتیوانیانە دەتوانن ببنە هۆی گەشەسەندنی کولتووری و هونەری کۆمەڵگەکان.
٤. خۆڕاگری و گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییەکان:
نایەکسانی کۆمەڵایەتی و هەڵاواردن کە بەهۆی ئەرستۆکراسییەوە دروست دەبێت، دەتوانێت ببێتە هۆی خۆڕاگری و ناڕازیبوونی کۆمەڵایەتی. لەوانەیە ئەم بەرخۆدانانە لە شێوەی شۆڕش، یاخیبوون یان گۆڕانکاری سیاسی دەرکەون. ڕەنگە پێشهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ببێتە هۆی گۆڕانکاری لە سیستەمی حکومەت و کەمبوونەوەی دەسەڵاتی نوخبەی ئەرستۆکراتی.
جۆرەکانی ئەرستۆکراسی
ئەرستۆکراسی دەتوانرێت بە شێوەی جۆراوجۆر جێبەجێ بکرێت. دوو جۆری سەرەکی ئەرستۆکراسی بریتین لە:
ئەرستۆکراسی نەریتی:
لەم جۆرە ئەرستۆکراسیەدا دەسەڵات و پۆستەکان لە ڕێگەی میرات و بنەماڵەییەوە دەگوازرێنەوە. هەندێک بنەماڵەی دیار لە ڕووی کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە و لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر دەیگوازنەوە.
٢. ئەرستۆکراسی ئاڕاستەکراوی شایستەیی:
لەم جۆرە ئەرستۆکراسیەدا دەسەڵات و پۆستەکان بە پشتبەستن بە شایستەیی و توانای تاکەکەسی دابەش دەکرێن. نوخبەکان لەسەر بنەمای خوێندن، شارەزایی، ئەزموون، یان شایستەییەکانی دیکە هەڵدەبژێردرێن و ڕۆڵی حکومەت دەگێڕن.
ئەرستۆکراسی بەرامبەر بە ئۆلیگارشی
ئەرستۆکراسی و ئۆلیگارشی هەردووکیان شێوەی حکومەتن کە کۆمەڵگە لەلایەن کۆمەڵەیەکی بچووکی خەڵکەوە بەڕێوەدەبرێت. بەڵام هەندێک جیاوازی سەرەکی هەیە. لە هەمووی گرنگتر، لەکاتێکدا ئەرستۆکراسی "حوکمڕانی باشترینەکانە"، ئۆلیگارشی "حوکمڕانی کەم کەسانە".
وشەی "ئۆلیگارشی" (Oligarochie) بە ڕەچەڵەک لاتینییە و بەکارهێنانی لە یۆنانی کۆنەوە هاتووە. وشەکە لە وشەی لاتینییەوە هاتووە "ئۆلیگۆس" (Oligos) بە واتای ژمارە و "ئارکۆس" (Arochos)بە واتای دەسەڵات یان فەرماندە. واتە حوکمڕانی گروپی بەسەر زۆرینەی کۆمەڵگەدا. لەڕاستیدا قۆرخکاری ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە چینێکی نوخبە یان گروپێکی تایبەتەوە هەیە. ئەرستۆکراسییەکان لە کەسانێک پێکهاتوون کە بەهۆی ئەرستۆکراسییەکەیانەوە بە باشترین شێوە بۆ حوکمڕانی دادەنرێت، ئاستێک لە باڵادەستی ئەخلاقی و فیکری کە گریمانە دەکرێت لە ڕووی بۆماوەییەوە لە نەوەکانی خێزانەوە بگوازرێتەوە. لەبەرامبەردا ئۆلیگارشییەکان لە کەسانێک پێکهاتوون کە بە سادەیی لە باقی دانیشتووان دەوڵەمەندتر و بەهێزترن. بە وتەی ئەرستۆ، "...لەهەر شوێنێک مرۆڤ بەهۆی سامانەکەیەوە حوکمڕانی بکات، کەم بێت یان زۆر، ئەوە ئۆلیگارشییە". بەو پێیەی پێگەی ئەوان بەزۆری لە ڕێگەی میراتەوە گەرنتی دەکرێت، دەرەبەگەکان مەیلیان هەیە لە بەرژەوەندی کۆمەڵگەدا مامەڵە بکەن. لە بەرامبەردا ئۆلیگارشەکان کە بە شێوەیەکی گشتی پێگەی ئەوان بەندە بە پاراستنی ئاستی سامانی ئێستایان، مەیلیان هەیە لە بەرژەوەندی ئابووری خۆیاندا مامەڵە بکەن. بەم پێیەش زۆرجار ئۆلیگارشی پەیوەستترە بە گەندەڵی و ستەم و ستەمکارییەوە.
نموونەی ئەرستۆکراسی
لە کاتێکدا کە ئەرستۆکراسی کۆمەڵایەتی تاکو ئەمڕۆش لە زۆربەی وڵاتاندا هەیە، بەڵام کاریگەریی سیاسییان کەمە. بەڵکو "سەردەمی زێڕینی" درێژخایەنی ئەرستۆکراسی بە باشترین شێوە لە ئەرستۆکراسی بەریتانیا و ڕووسیا و فەرەنسا دەردەکەوێت.
بەریتانیا
لە کاتێکدا کە بەشێکی زۆری دەسەڵاتی سیاسی شاهانەی سەرەتایی خۆی لەدەستداوە، بەڵام ئەرستۆکراسی بەریتانیا بەردەوامە لە پەرەسەندن، ئەمەش لە مێژووی بنەماڵەی شاهانەی بەریتانیادا ڕەنگدەداتەوە. دەربەگەکانی بەریتانیا کە ئێستا بە "سیستەمی هاوتاکان" ناسراوە، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ فەتحی (نۆرمان)ەکان لە کۆتایی ساڵی ١٠٦٦، کاتێک (ویلیام داگیرکەر) پاشا، ویلیامی یەکەم زەویەکەی دابەشکرد بەسەر ئەو ویلایەتانەی کە (بارۆن)ە دەرەبەگەکانی (نۆرمان) سەرپەرشتییان دەکرد و زۆرجاریش پێیان دەگوترا پادشا. لە ناوەڕاستی سەدەی ١٣دا، (شا هێنری سێیەم) (بارۆن)ەکانی کۆکردەوە بۆ ئەوەی بنەمای ئەو شوێنە پێکبهێنێت کە ئەمڕۆ بە ماڵی (لۆردە)کان یان ماڵی هاوتاکان ناسراوە. لە سەدەی (١٤)دا ئەنجومەنی (عەوام)ەکان بە نوێنەرە هەڵبژێردراوەکانی شار و شارۆچکەکانەوە پەیوەندییان بە دەرەبەگە بۆماوەییەکانەوە کرد لە ئەنجومەنی لۆردەکان بۆ پێکهێنانی پەرلەمانی بەریتانیا.
ئەندامێتی لە لۆردەکانی بەریتانیادا تا کۆتاییەکانی پەنجاکانی سەدەی (١٩)م بە سیستەمی بۆماوەیی دیاری دەکرا، کاتێک بە دروستکردنی سیستەمی ئێستای "هاوتەمەنەکانی ژیان" جێگەی گرتەوە. هاوتەمەنەکانی ژیان کە لەلایەن (تاج)ەوە دیاری دەکرێن، ئەندامانی ئەو ئەرستۆکراسییەن کە پۆستەکانیان بۆماوەیی نییە.
ڕووسیا
ئەرستۆکراسی ڕووسیا لە سەدەی (١٤) سەریهەڵدا و تا شۆڕشی ڕووسیا لە ساڵی (١٩١٧) پۆستی دەسەڵاتی لە حکومەتی شاهانەی ڕووسیادا بەدەستەوە بوو. لە سەدەی (١٧)دا شازادە و دەرەبەگەکان و دەرەبەگەکانی دیکەی ئەرستۆکراسی ڕووسیا زۆرینەی زەویندار و مالیکانی پێکدەهێنا. بەم دەسەڵاتە سوپای وشکانی خۆیان کردە هێزی سەربازی سەرەتایی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا. لەساڵی (١٧٢٢)دا تزار پیتەری گەورە سیستەمی پلەبەرزکردنەوەی بۆ ئەندامێتی لە دەرەبەگەکاندا گۆڕی لە سیستەمێکەوە کە لەسەر بنەمای میراتی باوباپیران بوو بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای بەهای خزمەتگوزارییە ڕاستەقینەکانیان بە دەسەڵاتی پاشایەتی گۆڕی. تا ساڵانی (١٨٠٠)، بەم پێیەش کاریگەری ئەرستۆکراسی ڕووسیا دابەزی، کە هۆکارەکەی بۆ شێوازی ژیانی زیادەڕەویانەیان و خراپ بەڕێوەبردنی موڵکەکانیان دەگەڕێنرێتەوە، لەگەڵ کۆمەڵێک یاسا کە دەسەڵاتی سیاسییانی سنووردار دەکرد.
هەموو چینەکانی ئەرستۆکراسی و دەرەبەگەکانی ڕووسیا لە دوای شۆڕشی ساڵی ١٩١٧ هەڵوەشێنرانەوە. زۆرێک لە نەوەکانی ئەرستۆکراسی پێشووی ڕووسیا، لە ڕووسیادا مانەوە، وەک بازرگان، هاووڵاتی ئاسایی، یان تەنانەت کۆڵبەریش دەژیان، لەکاتێکدا هەندێکیان لە ڕەچەڵەک کۆیلە - وەک باوکی ڤلادیمێر لینین - بەرزبوونەوە بۆ ناوبانگ. زۆرێک لە ئەندامانی دەرەبەگەکان کە لە دوای شۆڕش لە ڕووسیا هەڵهاتن، لە ئەوروپا و ئەمریکای باکوور نیشتەجێ بوون و لەوێ کۆمەڵەیان دامەزراند بۆ پاراستنی میراتی کولتووری خۆیان.
فەرەنسا
ئەرستۆکراتی فەرەنسی کە لە سەدەکانی ناوەڕاستدا سەریهەڵدا تا شۆڕشی بەناوبانگی فەرەنسا لە ساڵی (١٧٨٩) لە دەسەڵاتدا مایەوە. لە کاتێکدا ئەندامێتی ئەرستۆکراسی فەرەنسی تاڕادەیەکی زۆر بۆماوەیی بووە، هەندێک لە دەرەبەگەکان لەلایەن دەسەڵاتی پاشایەتییەوە دەستنیشانکراون، نازناوەکانیان کڕیوە، یان لەڕێگەی هاوسەرگیرییەوە بوونەتە ئەندام.
ئەندامانی ئاغا و دەربەگەکانی فەرەنسی ماف و ئیمتیازاتی تایبەتیان هەبوو، لەوانە مافی ڕاوکردن و بەکارهێنانی شمشێر و خاوەندارێتی زەوی. هەروەها دەرەبەگەکان لە باجی موڵک و ماڵ بێبەری بوون. هەروەها هەندێک پێگەی ئایینی و مەدەنی و سەربازی تایبەت بوو بە دەرەبەگەکان. لە بەرامبەردا چاوەڕوان دەکرا دەرەبەگەکان ڕێز لە پاشا بگرن و خزمەت و ئامۆژگاری بکەن و لە سوپادا خزمەت بکەن.
دوای لەناوچوونی ئەرستۆکراسی فەرەنسی لە شۆڕشی ساڵی (١٧٨٩) دا ، لە ساڵی (١٨٠٥) وەک چینێکی تایبەت و بە نازناوی نوخبە، بەڵام بە ئیمتیازاتێکی زۆر سنووردارەوە زیندووکرایەوە. بەڵام دوای شۆڕشی ساڵی (١٨٤٨) هەموو ئیمتیازاتی ئاغاکان بۆ هەمیشە هەڵوەشایەوە. نازناوی بۆماوەیی تا ساڵی (١٨٧٠) بەبێ هیچ ئیمتیازێک بەردەوام بوو. ئەمڕۆ نەوەی ئەرستۆکراسەکان، مێژووی فەرەنسا تەنها وەک دابونەریتی کۆمەڵایەتی و نازناوی باوباپیرانی خۆیان دەپارێزن.
ئەنجام
ئەرستۆکراسی وەک یەکێک لە کۆنترین شێوازەکانی حکومەت کاریگەرییەکی بەرفراوانی لەسەر کۆمەڵگە جیاوازەکان هەبووە. ئەم سیستەمە حوکمڕانییە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ سەقامگیری سیاسی و خۆشگوزەرانی کولتووری، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی نایەکسانی کۆمەڵایەتی و هەڵاواردن. ئایندەی ئەرستۆکراسی پەیوەستە بە توانای کۆمەڵگەکان بۆ بەڕێوەبردنی ئەم تەحەددایانە و هاوسەنگکردنی دەسەڵاتی نوخبە لەگەڵ ماف و ئازادییە گشتییەکان. وانەکانی ئەرستۆکراسی وەک بیرهێنانەوەی گرنگی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و بەشداری بەرفراوان لە پرۆسەکانی حکومەتدا ماونەتەوە.
سەرچاوە:
/آریستوکراسی-چیست؟/ https://wpayman.com/
https://jabbarian.com /aristocracy/
بابەتی زیاتر