ترەمپیزم بریتییە لە كۆپییەكی ئەمریكیی رەوتی راستڕەوی پاریزگاری پۆپۆلیستی نەتەوەیی، ئەم زاراوەیەش لەگەڵ هەڵمەتی هەڵبژاردنی خولی یەكەمی سەرۆكایەتی ترەمپدا لە ساڵی 2016 بەدەركەوت
دۆناڵد ترەمپ لە سەرەتای دەستبەكاربوونی لە خولی دووەمی سەرۆكایەتییەوە لە 20/1/2025، دەیەوێت وەك سەرۆكێكی خاوەن خەسڵەتی تایبەت بەخۆی دەربكەوێت، هاوشێوەی سەرۆكە بەناوبانگەكانی دیكەی ئەمریكا، ببێتە خاوەنی رێباز یان پرنسپێكی تایبەت بەخۆی، لە نموونەی (پرنسیپی مۆنرۆ) كە لەلایەن سەرۆك (جەیمس مۆنرۆ)ی پێنجەم سەرۆكی ئەمریكاوە لە 1850 و لە بەرژەوەندیی ئەمریكاوە و پارێزگاری لە هەردوو ئەمریكای باكوور و باشوور پرینسیپەكەی راگەیاندن، ترەمپیش هەر لەسەرەتای یەكەم خولی سەرۆكایەتی و هەڵمەتی هەڵبژاردنی خولی دووەمی سەرۆكایەتی دروشمی Make America Great Again بەرزكردۆتەوە كە واتای (ئەمریكا سەرلەنوێ بەهێز بكەینەوە) دەگەیەنێت ‌و ئێستا ئەم دروشمە لایەنگرانێكی زۆری لە پۆپۆلیست و گروپەكانی فشار بۆخۆی پەیداكردووەو پشتگیری سەرسەختی سەرۆك ترەمپن، ئێستا لە نێوخۆی ئەمریكاو جیهانیشدا، وتەو سیاسەتەكانی ئەمریكاو ترەمپ، بوونەتە رێبازێكی سیاسی و ئایدۆلۆژی و خەریكە سیستمی سیاسی و ئابووری نێودەوڵەتی سەر لە نوێ لەگەڵ دەستبەكاربوونی ترەمپدا دەچێتە چوارچێوەی جیهانێكی پەیوەست بە ترەمپەوە.
 
ئایا ترەمپیزم پرنسیپە؟
ترەمپیزم زاراوەیەكی سیاسییەو ئاماژەیە بۆ ئایدۆلۆژیایەكی سیاسی، كە سەرۆك ترەمپ هێناویەتییە كایەوەو جۆرێكە لە جۆرەكانی جوڵانەوەی سیاسی و كۆمەڵێك میكانیزمی هەیە، بۆ گرتنەدەستی دەسەڵات و پارێزگاریكردن لە دەسەڵات، كەواتە ترەمپیزم بریتییە لە كۆپییەكی ئەمریكی رەوتی راستڕەوی پاریزگاری پۆپۆلیستی نەتەوەیی، ئەم زاراوەیەش لەگەڵ هەڵمەتی هەڵبژاردنی خولی یەكەمی سەرۆكایەتی ترمپدا لە ساڵی 2016 بەدەركەوت .

گۆڕان لە ئایدیای كۆمارییەكاندا
ترەمپیزم وەك سیاسەت و هزری ترەمپ، هەوڵدانێكە بۆ دەربازبوون لەو هزرەی كە كۆمارییەكانی پێش ترەمپ وەك میراتێكی هزری پیادەیان كردووە، ترەمپ گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە چوارچێوەی شێوەو ناوەڕۆكی هزریی سەركردەی كۆمارییەكاندا بەرپاكرد، بەتایبەتی لە میراتی (سەرۆك رۆناڵد ریگاندا)، كە كۆمارییەكان تا پێش دەستبەكاربوونی ترەمپ ئیلهامیان لە پرنسیپی ریگانەوە وەردەگرت، بەڵام بەهاتنی ترەمپ، دیاردەی (ترەمپیزم) هاتەگۆڕی و بووە رێبازی سەرەكی پارتی كۆماری و واچاوەڕوان دەكرێت هێزی ئەم رەوتەی (ترەمپیزم) چەند دەیەیەك لەنێو كۆمارییەكاندا بەردەوامبێت، بەوپێیەی ترەمپ جێگرێكی لاوی بۆخۆی هەڵبژاردووە، كە (جەیمس دەیڤید ڤانس)ە و بەمەبەستی بەردەوامبوونی رەوتی ترەمپیزم لە ئایندەدا .
 
بنەماكامی هزری ترەمپیزم لە ئێستادا 
ئێستا سەرۆك ترەمپ كار لەسەر دە بنەمای سەرەكی دەكات، وەك رێبازێكی هزری سیاسەتی ئەمریكای پێ بەڕێوەدەبات، ئەو دە بنەمایەش بریتین لە: 
 1-رێبازێكی سیاسی نوێ: ترەمپ لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەوە لە هەوڵی بونیادنانی رێبازێكی نوێدایە بۆ سیاسەتی ئەمریكا لەسەر بنچینەی (یەكەم، ئەمریكا) ئەم بنچینەو دروشمەش دەروازەیەكە بۆ تێگەیشتن لە سەرجەم هەڵویست و بڕیار و پرۆژەكانی ترەمپ لە نێوخۆ و دەرەوەدا، بەم پێیەش ترەمپ دەیەوێت و هەوڵدەدات ببێتە خاوەنی (پرنسیپێكی سیاسی) تایبەت بەخۆی، هاوەشێوەی پرنسیپەكانی (مۆنرۆ) و (ترومان) و (ڕیگان)، لەم بارەیەشەوە سەرەتاكانی (ترەمپیزم) لە بڵاوكراوەیەكی كۆشكی سپیدا لە 2017 دا بەدەردەكەوێت، ئاماژە دەكات و دەڵێت (ئەمریكا هاووڵاتیانی و بەهاكانی دەكاتە كاری لە پێشینە، وەك ئەوەی كە دەبێت هەموو وڵاتان ئەنجامی بدەن).
2 - چەمكێكی نوێ بۆ پارێزگاری: لە دوای كۆتاییهاتنی دووەم جەنگی جیهانییەوە، چەمكی پارێزگاریكردن لە ئەمریكا بە چەندین شێواز گوزارشتی لێكراوە، وەك بونیادنانی زیاتر لە 850 بنكەی سەربازی ئەمریكی لە دەرەوەی ئەمریكاو بونیادنانی چەندین هاوپەیمانی بەكۆمەڵ و جووت لایەن و چەندین شێوازی دیكەی سەربازی و ئەمنی، بەڵام چەمكی ترەمپ بۆ پارێزگاریكردنی راستەوخۆ بریتییە لە بونیادنانی (گومەزی ئاسنین)، بۆ پارێزگاریكردنی لە سنووری جوگرافیای ئەمریكا و بەهێزكردنی توانای سوپای ئەمریكا، تاوەكو دیدی بۆ هێنانەدی ئاشتی لە چوارچێوەی پرنسیپی (ئاشتییەك كە هێز بەڕێوەی ببات) بهێنێتەدی و نوێكردنەوەی چەكی ئەتۆمی و دروستكردنی گاپێكی گەورە لە نێوان توانای سەربازی ئەمریكا و وڵاتانی جیهان و رێگەگرتن و لێدان لە مافیای ماددە هۆشبەرەكان لە سنوورەكانی مەكسیك و بەهێزكردنی ئاسایشی سنوور لەگەڵ كەنەدادا.
3ــ تەوریسی ترەمپیزم: سەرۆك ترەمپ دەیەوێت لە مێژووی گەورە پیاوانی ئەمریكادا ناوی تۆماربكرێت، ئەویش لە رێگەی دەركردنی چەندین رێبازی ستراتیژی گرنگ لەم خولەی سەرۆكایەتیدا، هەروەها قوڵكردنەوە و بڵاوكردنەوەی هزرو بۆچۆنەكانی بۆ نەوەی ئایندە لە نێو كۆمارییەكان و بێلایەنەكاندا، لەبەرئەوەش ترەمپ جێگرەكەی (دەیڤید ڤانس)ی وەك لاوێكی بڕوادار بە بەچوونەكانی بۆ پۆستی جێگری سەرۆك هەڵبژاردووە، كە لە نێوان كۆمارییەكاندا ئامادەیی و جەماوەرێكی باشی هەیەو ئەم لاوە لە ئایندەدا دەبێتە درێژەپێدەری هزری ترەمپیزم، هەروەها لایەنگرانی ترەمپ لەئێستاوە سەرقاڵی ئەوەن كە مۆرێكی ئایدیۆلۆژی ببەخشنە بۆچوونەكانی ترەمپ، تاوەكو لە هەست و یادەوەریی نەوەكانی ئایندەدا بمێنێتەوە.
4ــ نەهێشتنی هزرە جیاوازەكانی نێو كۆمارییەكان: دەرەنجامی هەڵبژاردەكانی ئەمریكا ئەوەی بەدەرخست، كە باڵە جیاوازەكانی نێو پارتی كۆماری، كۆك بوون لەسەر هەڵبژاردنی ترەمپ بۆ سەرۆكی ئەمریكا، بۆ نموونە رەوتی لایەنگرانی بەشداری چڕی هێزی سەربازی ئەمریكا لە دەرەوەی سنوور و رەوتی گۆشەگیری ئەمریكا و دووركەوتنە لە مەسەلە نێودەوڵەتییەكان، و رەوتی نێوەند، كە بۆچونێكی گۆڕاویان هەیە، ترەمپ توانی ئەم سێ رەوتەی نێو كۆمارییەكان لە بەرژەوەندیی خوێی و بۆچوونەكانی یەك بخات، بەمەش بوارێكی بەرفراوانی لە مانۆڕ و چالاكی و بەهێز دەركەوتن لە هەردوو بەرەی نێوخۆ و دەرەكیدا بۆ دەستەبەر بووە . 
5ــ هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی قووڵ: ترەمپ پێیوایە كە دەوڵەتی قۆڵ رێگرە لە جێبەجێكردنی بەرنامەو پرۆژە سیاسی و ئابوورییەكانی، لەمبارەیەوە هەنگاوی جددی ناوە بۆ نەهێشتی ئەو رێگریانەو دامەزراندنی هاوڕێی هاوپەیمانی (ئیلۆن ماسك) وەك لێپرسراوی (توانای حكومی و نەهێشتنی لە دەستدان) و لادانی ئەو بەرپرسانەی كە بەڕێگریان دەبینێت لە بەردەم جێبەجێكردنی سیاسەتەكانیدا، ئەو لێپرسراوانەی دامەزراند كە لەگەڵ بۆچوونەكانی خوێدا كۆكن، تاوەكو بەرنامەكانی بە ئاسانی جێبەجێ بكەن، ترەمپ پێیوایە كە زۆربەی فەرمانبەرە فیدڕاڵیەكانی واشنتۆن سەر بە پارتی دیموكراتن، لەبەرئەوە (ماسك)ی دەستكراوە كردووە، بۆ كەمكردنەوەیان، هەروەها ترەمپ كار لەسەر دووبارە بوونیادنانەوەو گۆڕانكاری لە نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدڕاڵی  دەكات FBI.
6 ــ دامەزراندنی راستی نوێ: ناتوانرێت ترەمپ بە راستێكی سەرپەڕ ناوببرێت، هەروەها بە راستێكی میانڕەویش دانانرێت، بەڵام كاتێك لە گوتەو كردەوەكانی بە وردی دەكۆڵێتەوە هاوشێوەی پارێزگارەكانیش نییە لە نموونەی جۆرج بوشی كوڕ، بەڵام دەكرێت ئەوەی ترەمپ دەیكات، وەك دامەزراندنی رەوتێكی نوێ بێت لە نێو پارتی كۆماریدا، كە دەتوانین بە (راستی نوێ) ناوی ببەین. 
7ــ رەتكردنەوەی جیهانگیری و دژایەتی هەرێمی: ترەمپیزم بڕوای بە جیهانگیری نییە و ترەمپ بە كارەساتی دادەنێت بۆ ئەمریكا، و دەڵێت تەنیا ركابەرو دوژمنانی ئەمریكا سوودیان لێ وەرگرتووە، و لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەی لە 20/1/ 2017، ترەمپ لە رێككەوتننامەی بازرگانی زەریایی هێمن پاشەكشەی كرد، و لە سەرەتای سەرۆكایەتی دووەمیشیدا لە رێكخراوی تەندروستی جیهانی و رێككەوتنامەی پاریس بۆ ئاووهەوا پاشەكشەی كرد، هەروەها لە 2017 شدا لە رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ پەروەردەو زانست و رۆشنبیری (یۆنسكۆ) و لە 2019 لە رێككەوتننامەی قەدەغەكردنی بەرهەمهێنان و بڵاوبوونەوەی موشەكی كورت و ناوەڕاست مەودای هەڵگری كڵاوەی ئەتۆمی پاشەكشەی كرد، ئێستا ترەمپ كار لەسەر نەهێشتنی (بەخشینی بێبەرامبەر) دەكات، هەروەها داوا لە ئەندامانی ناتۆ دەكات كە
5 %ی كۆی داهاتی نەتەوەییان بۆ كاروباری بەرگری تەرخان بكەن، جگە لەم هەنگاوانەش ترەمپیزم باوەڕی بە هاریكاری هەرێمیش نییە، لەمبارەیەوە ترەمپ باجی گومرگی نوێی بەسەر هەردوو وڵاتی كەنەداو مەكسیكدا سەپاندووە، لەگەڵ ئەوەشدا كە هەرسێ وڵات ئەندامی رێككەوتننامەی (نافتا)ن، بۆ بازرگانی ئازادی ئەمریكای باكوور .
8ــ ئابووری لە جیاتی جەنگ: لەگەڵ ئەوەی ئێستا نزیكەی 220 هەزار سەربازی ئەمریكی لە دەرەوەی خاكی ئەمریكادان، بەڵام ترەمپیزم بڕوای بەخۆلادان لە جەنگ هەیە، بەمەبەستی زامنكردنی باڵادەستی ئەمریكا لە چەند دەیەیی داهاتوودا، ترەمپ پێیوایە، كە جەنگ هۆكاری داخوران و پاشەكشەی توانای گەلانە، لەبەرئەوە لە ماوەی خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا هیچ جەنگێك رووی نەداوە، هەروەها سێ جار لەگەڵ سەركردەی كۆریای باكوور كۆبووەتەوە، و كۆبونەوەیەكی لوتكەی مێژوویشی لەگەڵ سەرۆكی روسیادا (پوتین) ئەنجامداوە و لەگەڵ چینیشدا گەیشتە رێككەوتنامەیەك بەبەهای 200 ملیار دۆلار، بەمەبەستی راوەستاندنی جەنگی بازرگانی نێوانیان، و رەزامەندیشی دەربڕی لەسەر گفتۆگۆكردن لەگەڵ بزووتنەوەی تالیبان بەمەبەستی پاشەكشەی سوپای ئەمریكا لە ئەفغانستان. 
9 ــ پاراستنی دەستكەوتەكانی ئەمریكییە سپی پێستەكان: گەوهەری ترەمپیزم، بریتییە لە هاووڵاتی یان پیاوی سپی پێست، لەگەڵ ئەوەشدا كە ژمارەی دەنگدەری لاتینی و رەش پێست بۆ ترەمپ لە هەڵبژاردنی 2024 زیادی كردووە، بەڵام ترەمپ لەو بڕوایەدایە كە هاووڵاتی سپی پێست هەڵگری ئاڵای (ترەمپیزمە) و دەیگوێزێتەوە بۆ نەوەكانی ئایندە، لەبەر ئەوە ئاشكرایە كە ترەمپ بۆچی ئەو هەڵمەتە چڕەی دژی دەركردن و كۆچپێكردنی نزیكەی 20 ملیۆن كۆچبەری نا یاساییە، كە زۆرینەیان خەڵكی وڵاتانی ئەمریكای لاتینن و بە هاتنی ملیۆنەهای دیكەش مانای ئەوەیە كە هاووڵاتی سپی پێستی ئەمریكی دەبنە كەمینەو دەسەڵات لە دەست دەدەن، ئێستا رێژەی سپی پێست لە ئەمریكادا نزیكەی 59 % و لاتینیش 19 % و رەش پێست
13,5 % و ئاسیاییش 6 %ن، لە بەرئەوە ترەمپ مەترسیی هەیە كە كۆچی بەردەوامی هاووڵاتیانی ئەمریكای لاتین پێكهاتەی دانیشتوانی ئەمریكا بگۆڕێت، بۆیە ترەمپ هەموو هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ لە پێناو مانەوەی سپی پێستەكانی ئەمریكا، وەك زۆرینەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە.
10 ــ خێزان بنچینەی ژیانی ئەمریكایە: شتێكی رێكەوت نییە كە ترەمپ منداڵ و نەوەكانی لە كۆبونەوەكانی پارتی و كۆماریی و وتاری سەركەوتن و سوێندخواردنی رۆژی دەستبەكاربوونی لەگەڵدا بێت، لەوەش زیاتر دامەزراندنی هەندێك لە ئەندامانی خێزانەكەی لە چەند پۆستێكی بڵنددا، وەك (مسعەد پۆلس) خەزوری (تیفانی) كچی ترەمپ، كە بە رێكخەری پەیوەندییە عەرەبی و ئەمەریكییەكان دامەزراوە، هەروەها (چارلز كۆشنەر) خەزوری (ئیڤانكا)ی كچی ترەمپ كە بە باڵیۆزی ئەمریكا لە فەرەنسا دامەزراوە، مەبەست لەم هەنگاوانەی ترەمپیش ئەوەیە، كە بەهای خێزان بەرز رابگیرێت، بەوپێیەی خێزان گەوهەری ئاسایشی كۆمەڵایەتییە لە ئەمریكادا، هەر لەبەرئەمەش لەگەڵ رۆژی یەكەمی دەستبەكاربوونیدا لە كۆشكی سپی، ئەوەی راگەیاند، خێزانی ئەمریكی تەنیا بریتین لە نێر و مێ و بەڵێنی ئەوەی دا، كە هاوڕەگەزەكان (GAY) لە سوپا دەربكات و بەشداری پاڵەوانییە وەرزشییەكانیان لێ قەدەغە بكات.
*پسپۆری جێوسیاسی و ئاسایشی نەتەوەیی