بۆچی سلێمانی خۆشەویست و مەزنە..؟



ئارام حسێن


گشت كاتێك پێم شەرم بووە، كوێرانە و پشت بەستوو نەبووبێت بەزانیاری و دۆكیۆمێنتە مێژووییەكان، لەنێوان شارێك و شارێكی تر و لە نێوان شارۆچكە و شارۆچكەیەكی تر و لە نێوان گوندێك و گوندێكی تری كوردستاندا جیاوازی بكەم، بەتایبەتی لەم قۆناغەشدا كە ئەم دەسەڵاتە خۆبەڕێوەبەرییەی باشوری كوردستان تابینەقاقای لە قەیران و كێشەدایە..!
بەڵام با بێویژدانی نەكەین بەرامبەر بەم شارە و بڵێین كە سلێمانی پێشەنگە و باری قورسی سیاسی و رووناكبیریی داوە بەشاندا.. بەدرێژایی مێژووی سیاسی باشووری كوردستان، وەكو باسمكرد شاری سلێمانی پێشەنگ بووە و ریشەی ئەو بەرخۆدان و ململانێیانە لەم شارەوە سەری دەرهێناوە و بەئاشكرا ئەو بەرهەمە سیاسییەی شاری سلێمانی سەوزی كرد و بەرهەمی هێنا شوێنانی دیكە خواردیان. قوتابخانەی هونەر و شانۆ و دراما بووە. قوتابخانەی روانگە و روانگە ئەدەبییەكان بووە(كە بەچەندەها بەڵگەی مێژوویی ئەوە پشتڕاست دەكرێتەوە، ئەوە بابەتی چەندین توێژینەوەیە).
ئەگەر قۆناغی دوای ساڵی(1991) بەنموونە وەربگرین، شاری سلێمانی سەدانجار خوێناوی كراو هەڵوێستی سیاسی بەرانبەر بەدەسەڵاتی كوردی و هەندێك لەڕژێمە ناوچەییەكان نواند.. كەچی هەر لەناو ئەو ناڕەزایەتی و هەڵوێست وەرگرتنانەدا بەتەنیا ماوەتەوەو پشتیان بەرداوە! پێویستە لەسەر چەند بەڵگەیەكی مێژوویی بووەستم كە تەواو رۆشنی دەكاتەوە كە شاری سلێمانی چۆن لەڕووی رۆشنبیریی و سیاسییەوە پێشەنگ بووە.
كاتێك ئینگلیزەكان یەكەم رۆژنامە لە(14/7/1921)دا، دەردەكەن بەناوی"پێشكەوتن" باشترین جێگا بۆ ئەوەی تێیدا دەری بكەن شاری سلێمانی بووە، ئەگەر كایەی رووناكبیریی و كۆمەڵایەتی و سایكۆلۆژیی جا ئینجا سیاسیی بەقەولی"مێجەرسۆن" لەبارنەبووبێت، چۆن ئینگلیزەكان بیر لەوە دەكەنەوە رۆژنامەی تێدا دەركەن؟ ئەی بۆ نەیانبردە شارێکیتر.؟
ئەدەبی كوردی لەم شارەوە كاروانی بەڕێخستووە، نەیهێشتووە بووەستێ و سەدەی(19) نۆزدە، سەدەیەكی زێڕین بووە بۆ شاری سلێمانی، زۆرێك لە شاعیران و ئەدیبان و مێژوونووسانی وەك حەمە ساڵح دیلان و ئیبراهیم ئەحمەد و شێركۆ بێكەس و حەزرەتی نالی و پیرەمێرد و عەبدوڵڵا گۆران و ئەحمەد هەردی و ئەمین زەكی بەگ و چەندین شاعیر و نووسەری تر لە كێڵگە رۆشنبیرییەكەی شاری سلێمانییەوە دەستیان قەڵەمی گرتووە و بەو كەشە سیاسیی و رووناكبیریی و خوێندەوارییەی لەو شارەدا هەبووە توانیویانە خزمەت بكەن.
جێیخۆیەتی شریتێكی بێ پچڕان لە مێژووی رۆژنامەنووسی شاری سلێمانی نیشان بدەم..
1- یەكەم رۆژنامە كە لە باشوری كوردستان و لە شاری سلێمانیدا دەرچووە ناوی"پێشكەوتن" بووە لە (29ی نیسانی 1920) دەرچووە ئینگلیزەكان لە پشتیەوە بوون.
2- رۆژنامەی"بانگی كوردستان" لە (2 ی ئابی 1922) لە سلێمانیدا دەركراوە.
3- رۆژنامەی"رۆژی كوردستان" ژمارە(1ی) لە(15ی تشرینی دووەمی 1922) لە سلێمانی دەركراوە.
4- رۆژنامەی "بانگی حەق" ژمارە(1ی) لە(28/3/1923)دا، دەرچووە، لە سلێمانی دەركراوە.
5- رۆژنامەی"ئومێدی ئیستیقلال" ژمارە(1ی) لە(20/9/ 1923)دا، دەرچووە، لە سلێمانی دەركراوە.
6- لە ساڵی(1926)دا، رۆژنامەی "ژیان" دەرچووە، تا ساڵی(1938) كە(553) دانەی لێ بڵاوكراوەتەوە، لە سلێمانیدا دەركراوە.
7- لە كانوونی دووەمی ساڵی(1939)دا، پیرەمێردی نەمر رۆژنامەی"ژین"ی دەركرد كە هەتا شوباتی(1963) بڕی كرد. واتا دوای پیرەمێرد جەمیل سائیب-ی خوشكەزای، دوای ئەویش پارێزەر نوری ئەمین مەحموود، دوای ئەو ئەحمەد زرنگ-ی كچەزای سەرپەرشتییان دەكرد، لەشاری سلێمانیدا دەركراوە.
كۆتایی قسەكانم بە خوێندنەوەی توێژەرێك كۆتایی پێدەهێنم كە بەمشێوەیە باس لە كەسە رۆشنبیرەكانی شاری سلێمانی دەكات كە لە ژیانی خۆیاندا چیان كردووە، ئەو توێژەرە دەڵێت:
(یەكەمین سەرنووسەری رۆژنامەی سیاسی، یەكەمین رێكخراوی كوردی لەئەستەمبوڵ(سلێمانیەلی تۆفیق) واتا پیرەمێردی نەمر خاوەنی بووەو دروستیكردووە، خاوەنی گۆڤاری رۆژی كورد عەبدولكەریم سلێمانی و خاوەنی گۆڤاری هەتاوی كورد عەبدولعەزیز بابان و یەكەمین دیپلۆمات كە مەسەلەی كوردی خستەبەردەم كۆڕو كۆمەڵە نێودەوڵەتییەكان شەریف پاشای خەندان بووە. یەكەمین لێكۆڵەری زانستی مێژووی كورد دوای شەرەفخانی بەتلیسی، ئەمین زەگی بەگ و یەكەمین دانەری صەرف و نەحوی كوردی سەعید صدقی كابان و دانەری یەكەم رێزمانی كوردی تۆفیق وەهبی بەگ بووە، لەبەر ئەوە شتێكی سەیر نەبوو كە سلێمانی یەكێ لەناوەندە چالاكەكانی كوردایەتی و یەكێ لەناوەندە رۆشنەكانی رۆشنبیریی و رۆژنامەوانی كوردی بووە).